Z Uroczystością Epifanii – Objawienia Pańskiego związany jest nieco zapomniany i bardzo mało znany w Polsce zwyczaj ogłaszania daty Wielkanocy i innych świąt ruchomych w roku liturgicznym.
Tradycja ta pochodzi z pierwszych wieków chrześcijaństwa, kiedy to w Kościele trwały spory teologiczne dotyczące daty świętowania Wielkanocy. Wobec trudności związanych z jednoznacznym obliczeniem dnia Świąt Paschalnych, już w III w. poszczególni biskupi zaczęli przesyłać sobie tzw. listy wielkanocne, w których podawali oni datę rozpoczęcia Wielkiego Postu oraz świętowania Paschy i Pięćdziesiątnicy Paschalnej. Dzięki temu Wielkanoc była obchodzona w całym Kościele w tym samym dniu. Autorem najbardziej znanych listów wielkanocnych był św. Atanazy (+373), który jako pasterz Kościoła w Aleksandrii informował innych biskupów egipskich o dacie Wielkanocy.
Z biegiem czasu ogłaszanie daty Wielkanocy nabrało charakteru liturgicznego i powiązano je z uroczystością Objawienia Pańskiego. W Rzymie za pontyfikatu Leona Wielkiego (+461) datę Wielkanocy ogłaszano podczas mszy św. po homilii, a sam papież informował inne wspólnoty o tym obowiązku. Wraz z rozwojem roku kościelnego i konsolidacją okresów liturgicznych w tekście, w którym ogłaszano datę Wielkanocy umieszczano także daty nowych obchodów liturgicznych. Wkrótce też do tekstu dołączono nuty. Według przepisów zawartych w księgach liturgicznych opublikowanych po Soborze Trydenckim tekst ogłoszenia po odczytaniu Ewangelii odśpiewywał archidiakon lub jakiś kanonik czy beneficjant.
Po Soborze Watykańskim II pozostawiono w liturgii zwyczaj ogłaszania daty Wielkanocy i innych świąt ruchomych. Rubryki Mszału Rzymskiego z 2002 zostawiają dowolność w zastosowaniu tego rytu, a tekst ogłoszenia może odśpiewać diakon lub kantor po homilii stojąc przy ambonie i używając melodii Exultetu.
Tekst ogłoszenia daty Wielkanocy na rok 2010 brzmiał następująco:
Diakon: Drodzy Bracia i Siostry,
chwała Pana objawiła się wśród nas i będzie się objawiała zawsze, aż do Jego powtórnego przyjścia.
W zmiennych kolejach naszego życia wspominamy wciąż na nowo i przeżywamy tajemnice naszego Zbawienia. Centrum całego Roku liturgicznego jest Święte Triduum Paschalne męki, śmierci i zmartwychwstania Pana Jezusa, które w tym roku swój szczyt osiągnie w Niedzielę Wielkanocną, 4 kwietnia.
W każdą niedzielę, która jest cotygodniowym przeżywaniem Wielkanocy, Kościół uobecnia to wielkie wydarzenie, przez które Chrystus zwyciężył grzech i śmierć.
Z Wydarzenia Wielkanocy biorą swój początek wszystkie dni świąteczne.
Środa Popielcowa, a więc początek Wielkiego Postu, wypadnie w tym roku 17 lutego.
Wniebowstąpienie Pana Jezusa, 16 maja.
Pięćdziesiątnica, a więc Zesłanie Ducha Świętego, 23 maja.
Pierwsza Niedziela Adwentu, 28 listopada.
Również w święta Matki Bożej, Apostołów i świętych, a także we Wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych, Kościół pielgrzymujący na ziemi ogłasza paschalne zwycięstwo Pana Jezusa.
Chrystusowi, który był, który jest i który przychodzi, Panu czasu i historii, cześć i chwała na wieki wieków.
Ogłaszanie daty Wielkanocy to bardzo ważny zwyczaj. Oczywiście dzisiaj nie chodzi w nim o czysto techniczne podanie daty Wielkanocy i innych świąt ruchomych, gdyż każdy może je z łatwością ustalić otwierając kalendarz. Zwyczaj ten ma sens przede wszystkim teologiczny, gdyż ukazuje Wielkanoc jako centrum roku liturgicznego i całego życia chrześcijańskiego. Chwała Pana, która rozbłyska w Tajemnicy Wcielenia objawi się w pełni podczas Świąt Paschalnych, które są centrum wszystkich celebracji roku liturgicznego. Chrześcijanie żyją od Paschy do Paschy. Do niej zmierzają i z niej czerpią siły do dalszej wędrówki. Ogłaszając co roku w uroczystość Objawienia Pańskiego datę Świąt Wielkanocy Kościół ukazuje Paschę Chrystusa jako ośrodek i źródło swojego życia. Od Wielkanocy zależy wszystko, także Boże Narodzenie, a bez Wielkanocy nie mielibyśmy w ogóle roku liturgicznego.
Warto o tym zwyczaju wiedzieć i wrócić do niego tam, gdzie to jest możliwe, ponieważ mógłby on bardzo ożywić celebracje Objawienia Pańskiego także w warunkach polskich.
ks. Tomasz Bać
Na podstawie:
W. Pałęcki, Zwyczaj ogłaszania Paschy i świąt ruchomych liturgii Kościoła rzymskiego, w: Scio cui credidi. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Mariana Ruseckiego w 65. rocznicę urodzin, Lublin 2007, s. 881-894.
M. Auge, Anno liturgico. Storia, celebrazione, teologia, spiritualità, Roma 2006, 13-18.
